Бүхий л улс орнууд ирээдүй хойч үедээ газар нутаг, өв соёлоо өвлүүлэн үлдээхийн тулд бидний төсөөлж байгаагаас ч илүү золиосгаргасан байдаг гэдгийг санах нь зүйтэй.Ингээд та бүхэнд дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том 10 тулаануудынталаарх мэдээллийг хүргэж байна.
10. Ленинградын бүслэлт, 1941-1944 он (1.12 сая хүн амиа алдсан)
1941 оны 9-р сарын 8-наас1944 оны 1-р сарын 27 хүртэл үргэлжилсэн Ленинградын бүслэлт нь Дэлхийн II дайны хамгийн харанхуй үед тооцогддог.Герман, Финляндын арми Ленинградыг бүсэлснээр дараагийн872 хоногийн дотор1.12 сая хүн амиа алдаж байжээ.
Хэдийгээр тулалдааны үед Ленинградчууд Герман, Финляндын хүчний эсрэг хариу арга хэмжээ авч байсан ч 1941 оны 11-р сар гэхэд тэд бүрэн бүслэгдсэн юм. Ингээд нацистууд Ленинградын хоол хүнсний нийлүүлэлтийг тасалж,1942 онд л гэхэд 650 000 хүн өлсгөлөнгөөс болж нас барж байв. Тэр үед Ладог нуурын орчмоос олсон тармаг хоол тэжээлл цөөн хүнийг амьд үлдэхэд тусалсан гэдэг.
Харин 1943 онд Улаан армийн цэргүүд Германчуудын бүслэлтийг сэтэлсний ачаарилүү иххүнс нийлүүлэх боломжтой болжээ. Эцэст нь 1944 оны 1-р сард Улаан арми Германчуудыг шахаж, хотын бүслэлтийг нэг мөр үгүй хийж чадсан юм.
9. Соммегийн тулаан, 1916 он (1.12 сая хүн амиа алдсан)
Дэлхийн I дайны үед Франц, Их Британийн нэгдсэн хүчинГерманы эсрэг Францын Сомме голын орчимд тулалдсан нь өдгөө Соммегийн тулаан гэж алдаршжээ.Энэ тулаан нь 1916 оны 7-р сарын 1-ээс мөн оны 11-р сарын 18 хүртэлүргэлжилсэн юм.
Тулааны эхний өдөр зөвхөн Их Британийн арми57470 цэргээ алдаж байв. Түүнчлэн энэ өдөр Германы Хоёрдугаар Арми Францын Зургадугаар армид ялагдаж байснаараа түүхэнд бичигджээ.
Соммегийн тулаандгол төлөв агаарын хүчинд түшиглэж байсан бөгөөдтэр үед Холбоотнууд Германы булаан эзэлсэн нутаг руу 10 км нэвтэрч орж чадсан гэдэг. УлмаарГерман тэргүүтэй төвийн хүчнийхэн ялагдаж, Антантынхны (холбоотнууд) ялалтаар дайн дууссан юм.
8. Сталинград, 1942-1943 он (1.25 сая хүн амиа алдсан)
Дэлхийн II дайны үеийн Сталинградын тулалдаанаар Зөвлөлтийнхөн нацист Германы армийн эсрэг шийдвэрлэх ялалт байгуулж байсан юм.
Тулалдаан анх Гитлер Кавказ руу давшиж байсан цэргүүдээ буцааж Сталинград руу довтлох тушаал өгснөөр эхэлжээ.Сталины нэрээр нэрлэгдсэн хот руу дайрсанэнэ тулалдаан нь хоёр талын удирдагчдын хоорондох тэмцэл болсон гэхэд хилсдэхгүй. Гэвч үр дүнд нь маш ихээр цус урсгасан тулаан болж, Сталинградын бүхий л жирийн иргэд, эмэгтэйчүүд хүртэл хотоо хамгаалан тэмцсэний эцэстГерманы цэргүүд хүнд цохилтод ороод буцаж ухарсан гэдэг.
7. Ичи-Го ажиллагаа, 1944 он (1.3 сая хүн амиа алдсан)
1944 оны 4-р сарын 19-нд Японы эзэн хааны армийн явуулсан Ичи-Го ажиллагааны үеэр 1.3 сая хүн амь насаа алдаж, маш олон хүншархаджээ. Энэ ажиллагааны гол зорилго нь Бээжин-Хонконг хоорондын төмөр зам болон Хятадын өмнөд хэсэг дэх Америкийн онгоцнуудад зориулагдсан цэргийн нисэх буудлуудыг хяналтдаа оруулахявдал байв. Мөн Хятадын хоол хүнсний хямралыг улам бүр дордуулж хүнсний хангамж, үр тарианы нөөцийг нь үгүй хийх байжээ. Хэдийгээртэдний төлөвлөгөө амжилттай явагдаж байсан чАмерикийн цэргүүд Сайпан болон Номхон далайн бусад хэсгээс Японыг бөмбөгдсөөр байсан юм.
6. Берлиний тулалдаан, 1945 он (1.3 сая хүн амиа алдсан)
Энэ бол Гитлер болон Нацист Германы нэг мөр сүйрсэн тулалдаанюм. 1945 оны 4-р сарын 16-нд ЗХУ-ын удирдагч Сталин Германы үлдсэн хүчийг дарж, Берлинийг хяналтдаа оруулахаар20 анги нэгтгэл, 8500 онгоц, 6300 танкийгилгээжээ.
Германы цэргүүд хүчтэй эсэргүүцэл үзүүлсэн боловч 4-р сарын 24-нд Улаан арми Берлинийг бүрэн бүсэлсэн байна. Улмаар тулалдаан улам ширүүсэж,1.3 сая хүний амь нас эрстэж, цусан далайбий болжээ.
Эцэст нь Улаан армиялалт байгуулан Рейхстагийн дээр тугаа мандуулж, Гитлер өөрийнх ньсүүлчийн өдрүүд ойртож байгааг мэдээд эхнэрийнхээ хамт амиа хорлосон юм.
5. Барбаросса ажиллагаа 1941 он (1.4 сая хүн амиа алдсан)
1941 оны 6-р сарын 22-нд Гитлерийн эхлүүлсэн Барбаросса ажиллагаа бол хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн том цэргийн ажиллагаануудын нэг гэхэд хилсдэхгүй юм.
Үүний хүрээнд 3 сая гаруй Тэнхлэгийн цэргүүд,3500 танк ЗХУ руу чиглэн давшсанба тэдБалтийн орнууд,Ленинградболон нийслэл Москваг эзлээд, ЗХУ-ын эдийн засгийн гол цөм болсонөмнөд нутгийг эрхшээлдээ оруулах зорилготой байв.
Хэдийгээр хүчирхэг Германы арми бэлтгэлгүй Зөвлөлтийнхнийг богинохон хугацаанд унагах боломжтой байсан ч байгаль цаг уурын хүнд нөхцөл, орос цэргүүдийн хүчтэй эсэргүүцэлтэйтулгарсны улмаас зорилгоо гүйцээж чадаагүй юм.
4. Германы Хаврын Давшилт, 1918 (1.55 сая хүн амиа алдсан)
Дэлхийн 1-р дайны төгсгөл үеэр буюу 1918 оны 3-р сарын 21-ний өдрөөсГерманчууд Өрнөд фронт дахь Хаврын давшилт гэж нэрлэгддэг хэд хэдэндайралтыг үйлджээ.
Давшилтын зорилго нь Соммег хамгаалж байсан Британийн цэргүүдийг тойрон гарч холбоотнуудын гол хүчинд цохилт өгөх байв.Гэсэн хэдий ч Холбоотны армийн хариу довтолгоо хүчтэй байжГерманчуудыг нэмэлт хүч, хүнс хангамж авах боломжгүй болгожээ.Улмаар 1918 оны 4-р сарын сүүлээр Германы цэргүүд буцаж ухрахад хүрчээ. Энэ тулааны үеэр 1.55 сая хүн амь насаа алдсан байдаг.
3. Днеприйн тулалдаан, 1943 он (1.58 сая хүн амиа алдсан)
Дэлхийн II дайны үеийн хамгийн том тулаанд тооцогддог 1943 оны Днеприйн тулаан-д хоёр талаас 4 сая цэрэг оролцсон баДорнод фронтын дагуу 1400 километрийн зайг хамарчээ. Уг дайны үеэр Зөвлөлтийн Улаан Арми Днепрголын сав газрыг Германы хүчнээс эргүүлэн авч чадсан боловчамь насаа алдсан хүмүүсийн тоо 1.58 саяд хүрсэн гэдэг.
2. Брусиловын давшилт, 1916 он (1.6 сая хүн амиа алдсан)
1916 оны 6-р сараас 8-р сарын хооронд болсон Брусиловын давшилтадХаант Оросын арми ялалт байгуулж,Германы арми болон төвийн хүчний холбоотнуудялагдал хүлээсэн юм.
Францын Вердан хотыг Германы арми бүсэлж, БританичуудСомме гол дээр тулалдаж байх үед Оросын генерал Брусилов хааныхаа итгэлийг хүлээж Баруун өмнөдийн армийг удирдан Австри-Унгарын 4-р арми руу довтлон бүрэн ялсан юм. Уг тулаан XX зууны хамгийн их цус урсгасан буюу1.6 сая хүний амь насаар хэмжигдсэн бөгөөд улмаар Германчууд дайны төлөвлөгөөгөө өөрчилж Австри-Унгарын холбоотнууддаа туслахаар яарахадхүргэсэн билээ.
1. Багдадын бүслэлт, 1258 он (2 сая хүн амиа алдсан)
Дээр дурдагдсан9 тулаан бүгд Дэлхийн I болон II дайны үед хамаарах болтүүхэн дэх хамгийн их хохирол учруулсан тулаан хэдэн зууны өмнө буюу 1258 онд болж байжээ. Энэ үйл явдал 1258 оны 1-р сарын 29-нөөс 10-р сарын 10 хүртэл үргэлжилж, цэрэг, ард иргэд нийлсэн 2 сая хүн амиа алдсан байдаг. Уг ажиллагаагтухайн үеийн Монголын эзэнт гүрний хаан Мөнхийн дүү Хүлэгүудирдан явуулж байв.
Мөнх хаанБагдадын Халифтулс руушууд дайранмөхөөхгүйгээр,харин халиф Аль-Мустазимыг үг дуугүйбууж өгөхийгурьдаар сануулан элч илгээж байжээ.
Чингис хааны үеэс л дагаар орсон нэгэнд гэм хор хүргэдэггүй байсан МонголчуудадХалифбууж өгөхийг хүсээгүй тулаймшигт тулаанэхлүүлсэн юм. Улмаар Монголчуудын дайралтаасердөө 12 хоногийн дараа Багдад хот балгас болж, цусаар дүүрчээ. Энэхүү үйл явдал тухайн үед ид мандаж байсан Исламын алтан үед цэг тавьсан билээ.
