Тэрбээр нуувчинд vйлчилж байсан хvмvvсгэйгээ салах ёс гvйцэтгээд «Эр хvнд нэгэнт оноосон тавиланг єєрєє эдлэх хэрэгтэй» гэж хэлэв. Сvмстэй гоймон бэлтгэхийг тогооч Манзиалигаас хvслээ… Хvн тєрєлхтний тvvхэнд нэрээ хараар «мєнхєлсєн» Адольф Гитлерийн сvvлчийн мєчvvдийг зохиолч, сэтгvvлч Давид Солар номондоо єгvvлсэн байна. Энэ талаар бид олон жилийн хугацаанд их зvйл мэдэх болсон ч бидний сонсоогvй юм уг номонд бас байх шиг…
Тэр хvн ертєнцийн нарыг дєревдvгээр сарын 20-нд сvvлчийн удаа харсан юм. Тэгэхэд 56 насных нь ойгоор эзэнт улсын Єргєєний цэцэрлэгт шагнал гардуулах ёслол зохион байгуулсан. Тvvний царай євчтэй хvнийх шиг харагдах бєгєєд 20-иод насаар хєгшин мэт болсон байлаа. «Нуруу нь бєгтийж, нvvр нь цэлхрээд, улаавтар єнгєтэй болчихсон байсан. Зvvн гар нь айхтар салгалснаас бvх бие нь чичирч байх шиг.Шилэн аягатай ус ам руугаа дєхvvлэх гэсэн чинь баруун гар нь чичрээд усаа ууж чадаагvй…» гэж Нюрнбергийн шvvх хурал дээр нэгэн гэрч мэдvvлсэн байдаг.
Гитлерийн зvvн хєлийнх нь шєрмєс татсанаас болж суухаас аргагуй болов. Гэрбээр хэдхэн алхаад яаж чадахаа больсон юм. 1944 оны долдугаар сард Растенбургэд хурандаа Штауффенберг амь насанд нь халдах оролдлого хийх vед тархиндаа гэмтэл авенаас толгой нь байегээд л євдцєг болоод зогсоогvй явж байгаа нь яг согтуу юм шиг байх болсон билээ. Тэсч яадан хорссоноос дагжин чичирч, vvрэг даалгавар єгч, цэрэг дайны санаанд багтамгvй том тєлєвлєгєє зохиож энэ хvн сvvлчийн 10 єдрийг єнгєрєєв. Тэгээд эцсийн мєчид 1930 оноос хойш нууц амраг нь байгаа Ева Браунтай гэрлэхээр шийдэв. Мєн єєрийнх нь vйл хэргийг vргэлжлvvлэхийг даалгасан, еврейн эерэг єєрийн vзлийг зєвтгєсєн гэрээслэл бичиж, дайны ажиллагааг vргэлж-лvvлж чадна гэж vзсэн Засгийн газрыг томилов.
Єєрт нь vйлчилж байсан хvмvvстэй салах ёс хийх vед нэгэн сувилагч бvегvй Гитлерийн ялалтыг зєгнєсєн нэлээд хийрхсэн vг хэлж эхэлтэл фюрер тvvнийг таслан сєєнгєтсєн дуугаар дээрх єгvvлбэрийгхэлээд гарыг нь удаан атгав. Vд дунд цэргийнхний зєвлєгєєн боллоо. Зєвлєлтийн цэргvvд умард болон ємнєдєєс довтолгооноо vргэлжлvvлж, тэдэнд эсэргvvцэл vзvvлж байгаа цорын ганц газар болох Берлин хотыг хоёр хэсэгт хуваахыг оролдож байгааг генерал Монке илтгэв. Метроны хонгилыг усанд автуулсан нь Зєвлєлтийн цэргийн довтолгоог хэдэн цагаар саатуулжээ. Гэлээ ч бємбєгдєлтєєс амь зулбаж газар доорх хонгилд хоргодох гэсэн олон мянган хvн тvvнээс болж амиа алдсан билээ. Бий болсон нєхцєл байдлыг цэгнээд Геббельс, Борман хоёрыг Гитлер дуудаж, єнєєдєр орой амиа егvvтгэнэ гэдгээ хэлэв.
Дараа нь хурандаа Гюншег дуудаж єдрийн яг 15.00 цагт єрєєнийх нь vvдэнд байхыг тушаалаа. Гэргийнхээ хамт єєрсдийн дураар нєгєє ертєнц рvv одох гэж буй бєгєєд ийм явдал болмогц тэд амьегал хураасан эсэхийг Гюнше магадлаад, єчvvхэн ч гэсэн эргэлзээ байх юм бол тэдний толгой руу буудах vvрэг хvлээв. Дараа нь цогцсуудыг эзэнт улсын єргєєний цэцэрлэгт аваачна. Кемпка, Баур нар энэ vед тэнд 200 литр бензин бэлэн байлгах учиртай. Энэ бензиний тусламжтайгаар цогцсуудыг vнс нурам болгох ёстой. «Миний шарилыг циркэд юм уу музейд аваачаасай гэж би хvсэхгvй байна. Тvvнчлэн энэ нуувч одоо ямар байгаа вэ, тэр л янзаараа хадгалагдан vлдэж, сvvлчийн мєч хvртлээ намайг энд байсныг оросууд мэдэж аваг» гэсэн тушаалыг Гитлер єгчээ.
Дараа нь тvvн дээр Магда Геббельс хvрч ирэв. Зовж шаналсандаа тvvний нvvр ам нь хачин болсон байлаа. Тэрбээр зургаан хvvхдийнхээ амийг хороогоод, єєрсдєє ч ертєнцєєс ангижрахаар нєхєртэйгээ шийдсэн байв. Магда євдєг дээрээ сєхрєн Гитлерийг амиа хорлохгvй байхыг гуйв. Хэрэв би амьд байвал миний vйл хэрэг болон Герман орныг аварч чадах энхийн гэрээг Дёниц хийж чадахгvй болно гэж фюрер хэлэв. Магдаа босч хvvхдvvдийнх нь орилох дуу хадан байгаа нэгдvгээр давхар руу явлаа. 14.30 цагийн vед Гитлер хоол идмээр болжээ. Цонхигор царайтай ч хээнцэр хувцаслаж, цагаан алтан цаг, эрдэнийн чулуун зvvлт, ногоон чулуун шигтгээтэй алтан бугуйвч зvvсэн Ева эр нєхрєє хоолны єрєє рvv оруулаад эргэв. Нєхєр нь хар єнгийн костюм, ботинк, оймс ємссєн байлаа. Энэ бvхэнд ганц цайвар ногоон цамц нь л єнгє оруулж байлаа.
Фюрерийг сvvлчийн удаа vдийн зоог барихад. тvvний нарийн бичгийн дарга хатагтай Траудл Юнге, Герда Кристиан, нєгєє тогооч Манзиали гурав л хамт байж. Богино хугацаанд маш даруухан хооллов. Хэн нь ч, ганц ч удаа ам нээсэнгvй. Гитлер эндээс гараад явж байхдаа салах ёс гvйцэтгэх ёстой байсан хамгийн ойрын хамтран зvтгэгчидтэйгээ хонгилд тааралдлаа. Тэгээд Евагийн хамт явж єрєєндєє оров. Бvгдээр буун дуу гарахыг хvлээн амьсгаа даран байхад зvрх шимшрэм нэг чимээ сонсогдож байсан нь Гитлерийн єрєє рvv орох гэж Магда Геббельс хоёр метр орчим єндэр нуруутай Гюншетэй тэмцэлдэж байгаа хэрэг байв. Тэр эмэгтэй юуны урьд хvvхдvvдээ, цаашлаад єєрсдийгєє аврах гэж сvvлчийн удаа тэмцэж буй нь энэ. Гюншег єрєєнд нь ороход Гитлер ажлынхаа ширээний хажууд II Фридрих хааны хєрєг зургийн єєдєєс хараад зогсч байв. Ева Браун энд байсангvй. Харин ус гоожих чимээ дуулдаж байхыг бодоход тэр угаалгын єрєєнд байгаа бололтой. Гитлер Гитлер «Би тvvнтэй хавьтмааргvй байна» гэж хvйтнээр хэлэв. Энэ бол хэн нэгний дэргэд тvvний хэлсэн сvvлчийн vг. Vvнээс 10-15 минутын дараа буюу 1945 оны дєрєвдvгээр сарын 30-ны 15.30-16.00 цагийн хооронд энэ хvн хорвоог орхисон юм. Тэрбээр єєрєє толгой руугаа буудаж, бас цианын хvчил амандаа хийх гэж оролдсон байсан аж. Ева Браун хор уугаад хажууд нь мєнх нойрссон байжээ.
…Эзэнт улсын єргєєнд бємбєгнєєс хоргодох байр байсан бєгєєд англичуудыг бємбєгєє хаялж зхэлж байх цагт тэнд амь зулбаж болохоор байсан ч 1944 он болж ирэхэд Англи-Америкийн агаарын довтолгооныг тэсч єнгєрєєж чадахааргvй болжээ. Тиймээс 1944 оны зун холбоотны цэргийг Нормандид буусны дараа энэ хавьд єєр нуувч барихыг Альберт Шпеерт даалгасан байна. Уг нуувч хоёр давхар бєгєєд 20×11 метр талбайтай. Дээд давхарт нь vйлчилгээний ажилчид, Гитлерийн туслахууд, нарийн бичгийн дарга нар байдаг. Гал тогоо, хооллох єрєє, агуулах зэрэг бас энд бий. Берлинг бvслэгдсэний дараа Йозеф Геббельсийг авгай, зургаан хvvхэдтэй нь энд авчирчээ.
Доод давхар нь Гитлерийн «эзэмшйл». Телефон харилцааны станц нь энд. Эндээс Гитлер асар богино хугацаанд бvх фронттой холбогдож чаддаг байсан юм. Энэ нуувч эрчим хvчний єєрийн эх vvсвэртэй, усан сантай. Агаар нэвтрvvлэх систем нь маш найдвартай. Vvнийг нь Шпеер сайн мэдэх болсон. Тэрбээр Гитлертэй хамт амиа хорлохоор тєлєвлєж байхдаа 1944 оны II,III сард энэ системийг ашиглах гэсэн боловч ямар нэг хортой бодисыг тvvгээр дамжуулан дотогш нэвтрvvлж болохгvйг нь мэджээ.
Урьдчилан сэргийлэх, аюулаас хамгаалах арга хэмжээг тухай бvрд нь аваад байсан ч газар доорх энэ хонгилд амьдаараа булшлагдах вий гэх айдас Гитлерээс салахгvй байсан гэдэг. Агаарын тvгшvvр зарлах бvрт айснаасаа болж тvvний бие нь чичирч, царай нь цонхийно. Тэгэхдээ энэ нуувчны гадна байх нь бvр ч аюултай болохоор фюрер 1945 оны хоёрдугаар сарын эцсээс аргагvйн эрхэнд энд хоноглох болж. Яваандаа эндээс гарахаа ч байж. Гитлер шєне 03-04 цагаас нааш унтахгvй. Орой унтахын хэрээр орой босно. 11-10 цагт л «дээшилнэ». Ийм байдлаар тэрбээр лав сvvлчийн хоёр сарыг єнгєрєєсєн аж… Тэглээ ч бvтэшгvй ялалтыг горьдон хvлээсээр, хачирхалтай тушаал єгсєєр байсан гэдэг.
