1865 онд иргэний дайны хөлд нэрвэгдсэн, цаашид дэлхийд оршин тогтнохын төлөө амьтай голтой тэмцэж байсан АНУ-ыг тавьхан жилийн дотор дэлхийн хэмжээний дайнд оролцох чадалтай их гүрэн болгоход тус улсын таван эрхмийн л ач гавьяа байсан. Тэдний хамгийн чухал эрхэм бол Америкийн газрын тосны хамгийн анхны компани болох “Standart oil”-ын үүсгэн байгуулагч, монополь John D. Rockefeller юм. Тэрээр 97 наслахдаа 392 тэрбум долларыг өөртөө хурааж чадсан байна. Өөрөөр хэлбэл хүн төрөлхтний түүхэн дахь хамгийн их хөрөнгийг хурааж чадсан эр.
Таван монополиудын эрин үед АНУ-д Хэнри Форд зэрэг шинэ бизнесменуудад зах зээлд гарч ирэх ямарч боломж байдаггүй байв. Учир нь бүх оюуны өмч тэдний мэдэлд байсан тул хэн нэгэн дураараа машин үйлдвэрлэхээр завдал оюуны өмчөөрөө далайлган олон сая доллар нэхэмжилдэг байв. Чухам John D. Rockefeller-ын эрин үед бизнес ингэж явагддаг байлаа. Харин тэр өөрөө АНУ-ын шатахууны хэрэглээний 90 хувийг дангаараа хангадаг байв.
Гэвч удалгүй түүнийг монополийн тухай хууль зөрчсөн хэмээн шүүхэд дуудсан байна. Шүүх дээр тэрээр “намайг анх энэ салбарт орж ирж байхад бүх зүйл замбараагүй байсан, энэ бүхнийг эхнээс нь би зангидаж системд оруулсан, АНУ-ын хүн амын 30 хувийг ажлын байраар хангаж байхад хэн ч надад юу ч хэлээгүй, энэ улсад олон зуун сая долларын татвар төлж улсаар нь тэжээж байхад хэн ч надад юу ч хэлээгүй. Тийм байхад би яагаад энд ингээд шүүгдэж байгаагаа ойлгохгүй байна” хэмээн шүүгчид хандан хэлсэн юм.
Шүүх хурал дуусахад шүүх түүнийг буруутай гэж үзэн Standart oil компанийг 6 сарын дотор тараах шийдвэр гарсан байна.
Харин энэ шүүхийн шийдвэр нь АНУ-ын эдийн засгийг үндсээр нь өөрчилсөн юм. Уг шийдвэрээс л Хенри Форд зэрэг шинэ үеийн бизнесменууд хүч төрөн гарч эхэлсэн аж.
John D. Rockefeller компаниа 27н жижиг компани болгон хуваасан байна. Гэхдээ тэрээр компани тус бүрээс маш их хувьцаа эзэмшдэг байв. Оюуны өмчийг чөлөөтэй ашигладаг болсоноор автомашины салбар хүчээ авч автомашин нь олон нийтийн өргөн хэрэглээ боллоо. Гэвч автомашин үйлдвэрлэж байгаа бүх бизнесманууд John D. Rockefeller-ын шатахууныг хэрэглэж Andrew Carnegie-ын төмрөөр түүхий эдээ хийж байв. Үүнтэй зэрэгцээд шинэ чөлөөт зах зээлд орсон Rockfeller-ын 27 компаниудаас нилээд хэд нь үндэстэн дамнасан том корпорацууд болон хөгжсөн байна.
Монополийн ноёрхлыг устгах шүүхийн шийдвэр нь яг үнэндээ тэдэнд бүр ч ашигтайгаар туссан юм. Тэд бүхнийг хянасаар л байлаа. Гэвч 1913 оны 3р сарын 31ны өдөр хөгшин монополиудын хувьд ертөнцийг харах өнцгийг нь өөрчилсөн үйл явдал боллоо.
J.P Morgan
Нэгэн цагт дайсан болж өрсөлдөж явсан өрсөлдөгч болох АНУ-ын банк санхүүгийн тогтолцоог үндэслэгч J. P. Morgan таалал төгслөө. Түүнийг нас бардаг өдөр АНУ-ын хөрөнгийн бирж нэг өдрийн турш үйл ажиллагаагаа зогсоож хүндэтгэл үзүүлсэн юм. Зөвхөн нэгдсэн улсын ерөнхийлөгч албан үүргээ гүйцэтгэж байх үедээ нас барвал л ингэж хүндэтгэл үзүүлдэг уламжлалтай аж. J. P. Morgan тийм л нөлөө бүхий хүн байлаа.
Түүний оршуулган дээр хэдий насаараа өрсөлдөгч, дайсан байсан боловч хуучин монополиуд бүгд хүндэтгэл үзүүлэн ирэв. Харин тэд тэгэхэд хамгийн гол нэг зүйлийг ойлгосон нь тэдэнд ч гэсэн цаг хангалттай үлдээгүй гэдэг байлаа.
Энэ цагаас эхлэн монополиуд эд хөрөнгө хандивлах уралдаанд өрсөлдсөн юм. Орчин цагийн Америкийг бүтээсэн хэдхэн монополиудаас хамгийн сүүлд амьд үлдсэнээрээ John D. Rockefeller энэ уралдаанд түрүүлсэн байна.
Тэрээр 1937 онд буюу 97 насандаа таалал төгссөн юм. Америкийг бүтээгч эр амьдралын сүүлийн жилүүддээ нийт 97 тэрбум долларыг бүх төрлийн буяны ажилд хандивласан байна. Мөн нас барахын өмнө хойч үедээ 100 тэрбум долларын дүрмийн сантай сайн үйлсийн сан байгуулж өгсөн юм. Өнөөдөр ч энэ сан буяны ажилаа тасралтгүй хийсээр.
Харин түүний 28 салаалсан компаниудаас John D. Rockefeller-ын гэр бүл одоог хүртэл дийлэнх хувьцааг нь эзэмшдэг бөгөөд уг 28 компаниуд нь өнөөгийн дэлхий ертөнцийн хөгжлийн чиг хандлагыг салбар салбарт тодорхойлж чадах хамгийн том корпорацууд болон хөгжсөн байна. Rockfeller-ын гэр бүлийн эрин үе гурван зуун дамжин дэлхийд ноёрхож байгаа нь энэ.
