2012 онд Монгол улс цаазын ялгүй 97 дахь орон болсон. Үүнийг өгүүлсний учир нь энд бид цаазын ялтай холбоотой мэдээллийг хүргэж байгаад оршиж байгаа юм. Дэлхийд цаазын ял гүйцэтгэдэг улс орнууд цөөнгүй байдаг ба хүний эрхийн тухай асуудал өндөр хэмжээнд яригдахаас өмнө дэлхийн бараг бүх улсад цаазын ял хэрэгждэг байсан. Улс орон бүрийн цаазын ял гүйцэтгэх арга харилцан адилгүй байсан ч энд бид хамгийн харгис хэрцгий, тамлал зовлонг мэдрүүлсэн цаазын ялнуудыг онцлон сонирхуулж байна.
1.Garrote Цаазын багаж болох garrote нь хүнийг үхтэл нь боомилдог байна. Үүнийг мөн хүний хүзүүг хугалахад ашигладаг. 1978 онд үхлийн ялыг хүчингүй болгох хүртэл Испанид уг төхөөрөмжийг ашигладаг байжээ. Цаазын ялыг гүйцэтгэгч хоригдлын хүзүүнд зүүсэн металл боолтыг түүнийг үхэх хүртэл нь чангалдаг байна. Garrote-ын зарим хувилбар нь яллагдагчийн сээр нурууны үенд даралт учруулснаар хүзүүг нь хугалах металл боолттой байдаг. Энэхүү хадаас бүхий garrote-ыг Каталан garrote гэж нэрлэдэг. Энэхүү аргаар цаазлуулсан хамгийн сүүлчийн хүн бол José Luis Cerveto бөгөөд түүнийг 1977 оны 10-р сард цаазалжээ. Андорра улс нь 1990 онд үүнийг ашиглахыг хуулиар хориглосон хамгийн сүүлийн улс болсон. Гэсэн хэдий энэ цаазын хэлбэр Энэтхэгт одоо ч түгээмэл хэвээр байгаа аж.
2.Scaphism Эртний Персийн цаазын хэлбэр болох энэ аргаар цаазлахдаа нүцгэн хүнийг нарийн завь эсвэл хөндий модонд толгой, гар, хөлийг нь ил гарган сайтар багладаг. Шийтгүүлэгчид хүчтэй суулгах холимгийг уулгахын хамт хорхой шавьж ихээр цуглуулахын тулд биед нь зөгийн бал түрхдэг байна. Ингээд түүнийг тогтоол ус эсвэл нар туссан газарт орхидог бөгөөд шийтгүүлэгч өлсөж, харангадаж, хорхой шавьжинд хазуулан хордож, ихээхэн тарчилсны эцэст үхдэг байна.
3.Арьс өвчих Амьтны арьс өвчдөгтэй адилаар хүний арьсыг хуулдаг. Хэр их арьс өвчихөөсөө хамааран цааз эсвэл гэсгээл болдог энэ харгис аргыг Мин гүрний үе болон эртний ассиричууд хэрэглэж байжээ.
4.Lingchi Аажмаар хэрчих гэсэн энэхүү цаазын аргыг МЭ 900 оноос 1905 оныг хүртэл Хятадад хэрэглэдэг байжээ. Шийтгүүлэгчийг олны нүдэн дээр модон хүрээнд тэлж, биеэс нь хэсэг хэсгээр махыг нь огтлон авдаг байж.
5.Эвдэрхий хүрд Катерины хүрд гэж нэрлэгддэг энэ цаазын аргыг дундад зууны үед хэрэглэдэг байжээ. 19-р зууныг хүртэл хэрэглэж байсан энэ аргыг Франц, Герман, Дани, Швед, Румынь, Орос, Америк болон бусад орнуудад хэрэглэж байв. Шийтгүүлэгчийг модон хүрдэнд хүлж хэвтүүлээд төмөр бороохойгоор занчиж, хөнөөдөг байсан байна.
6.Хүрэл бух Сицилийн бух гэгддэг энэ төхөөрөмжийг эртний Грект бүтээжээ. Хүрлээр хийсэн бухны доор гал түлэхэд хүрэл улайсч, доторх хүн нь шарагддаг ба тарчилж байгаа хүний орилох дуу бухны хамраар дамжин сонсогддог байна.
7.Disembowelment Энэ цаазын ял нь хүний бие ялангуяа хэвлийн хөндийгөөс амин чухал эрхтнүүдийг сугалан гаргадаг харгис ял юм байна. Японд цаазын ял, амиа хорлох ёслол байдлаар хэрэглэгддэг байсан энэ ялыг гүйцэтгэхдээ хамгийн сүүлд зүрх, уушиг зэргийг сугалдаг байсан нь тамлалыг аль болох удаан үргэлжлүүлэх зорилготой байв.
8.Буцалгах Шийтгүүлэгчийг том саванд хийдэг энэ аргыг 3000 жилийн өмнө Орос, Европт ашигладаг байсан ба тос, хүчил, давирхай, усны аль нэгэнд хийж буцалгадаг байжээ.
9.Гадсан дээр суулгах Урт гадсанд шулуун гэдэс, үтрээ эсвэл амаар нь шорлон суулгаж хөнөөх энэ харгис аргаар тамлуулсан хүн хэдэн өдөр ч тарчилж мэднэ. Хурц үзүүрт гадаснуудыг ихэвчлэн газарт суулгасан байдаг байв. Мөн хохирогчийг аль болох удаан тарчилгахын тулд цус алдалтыг нь зогсоох арга хэрэглэдэг байжээ. Энэ аймшигт яргаллыг Нео-ассирын эзэнт гүрэн, Грекийн эзэнт гүрэн, Ромын эзэнт гүрнүүдэд хэрэглэдэг байсан байна.
10. Дүүжилж, хуваах Дундад зууны үеийн Англи, Ирландад хэрэглэдэг байсан энэ аргыг 1814 онд Онц аюултай хэрэг хэмээн халжээ. Зөвхөн эрчүүдийг энэ аргаар гэсгээдэг байсан ба эхлээд дүүжилж, бараг үхүүлсний дараа дээр дурдсаны адил гадсанд шорлоод толгойг нь авч, биеийг нь дөрөв хуваадаг байжээ. Ингээд хэдэн хэсэг болсон биеийг нь олон нийтэд үзүүлж, хот хүрээгүй авч явдаг байсан байна.
